Inauguracja działalności Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego nastąpiła 10 czerwca 1946 r. w szczelnie zapełnionej auli Politechniki Wrocławskiej z udziałem licznie zaproszonych gości; m.in. przedstawiciela PAU prof. Tadeusza Lehra-Spławińskiego, wojewody wrocławskiego Stanisława Piaskowskiego, wiceministra kultury i sztuki Leona Kruczkowskiego i wiceministra oświaty Władysława Bieńkowskiego. To uroczyste pierwsze posiedzenie ogólne, będące zwieńczeniem starań i prac podjętych już od jesieni 1945 r., było ważnym wydarzeniem w życiu naukowym i kulturalnym nie tylko Wrocławia. Inicjatorem powołania Towarzystwa był późniejszy pierwszy i długoletni jego prezes prof. Stanisław Kulczyński, nie ulega jednak wątpliwości, że był on w tym wypadku animatorem i organizatorem pewnej idei zbiorowej, dyskutowanej najpierw w kręgach towarzyskich, potem zaś odzianej w szaty sformalizowanych, starannie uprzednio jednak przygotowanych, poczynań organizacyjnych pracowników nauki przybyłych ze Lwowa (Stanisława Kulczyńskiego właśnie, Hugo Steinhausa, Kamila Stefki, Edwarda Suchardy, Karola Maleczyńskiego) oraz Ludwika Hirszfelda (zobacz listę Członków Założycieli WTN… ).

O początkach WTN napisał Jan Trzynadlowski, że w powojennym Wrocławiu „dla jednych WTN miało być kontynuacją towarzystwa lwowskiego (aspekt nieobojętny po zakończonej niszczącej wojnie, która wbrew zamiarom hitlerowskiego okupanta nie przerwała ciągłości polskiego życia umysłowego), dla drugich zaś miało być czymś zupełnie nowym, czerpiącym nie tylko z cennego dorobku przeszłości. I w jednym, i w drugim wypadku, wobec zgodnie uznanej celowości pracy naukowej we właściwym stowarzyszeniu, nastroje były analogiczne, zamierzenia zaś i cele – wspólne”. Z lwowskim ośrodkiem związana była przed wojną poważna liczba pracowników nauki po wojnie osiadłych we Wrocławiu. Dla WTN i sporej liczby jego członków owa tradycja lwowska miała więc znaczenie szczególnie doniosłe. Stąd w działaniach i pracach Towarzystwa obok dwóch generalnie najważniejszych nurtów bądź tendencji w prowadzonych badaniach i ogłaszanych pracach musiał dać znać o sobie ów wątek lwowski. Przez długie lata rygory cenzuralne uniemożliwiły jego realizację. Przez kilkadziesiąt zatem lat w poczynaniach i publikacjach WTN dominowały dwa główne nurty. Pierwszym była działalność wynikająca z uprawiania przez członków Towarzystwa określonych dyscyplin naukowych i to ona była najpełniejszym wyrazem funkcjonowania WTN jako „towarzystwa ogólnego”.

Nurtem drugim, zauważalnym jednak nie tylko w pracach humanistycznych, acz w nich przybrał on postać najbardziej spektakularną, było realizowanie najszerzej, wielodyscyplinarnie i interdyscyplinarnie pojmowanej problematyki śląskiej. Jej obecność jest wyraźnie widoczna w dorobku Towarzystwa, nie ograniczała jednak roli WTN do modelu towarzystwa regionalnego. To WTN świadczyło wielokroć swą pomoc różnorakim towarzystwom regionalnym, ogrom wysiłku wkładając w popularyzację nauki. Ów natomiast nurt lwowski pojawić się mógł w pracach członków Towarzystwa stosunkowo niedawno, zabarwił jednak poczynania WTN w sposób dość wyraźny, co stało się głównie już za sprawą najbardziej emocjonalnie związanego z lwowską tradycją starszego pokolenia. W 1995 r. WTN zorganizowało historyczną konferencję „Politechnika Lwowska macierz polskich politechnik” poświęconą 150. rocznicy utworzenia pierwszej polskiej politechniki. Konferencja zgromadziła przedstawicieli polskich politechnik, głównie tych, które powstały w 1945 roku dzięki kadrom z Politechniki Lwowskiej oraz licznych gości z zagranicy.

O dziejach WTN z perspektywy ponad półwiecza jego istnienia można rzec, iż przeszło niebywały rozwój, jeśli w roku inauguracyjnym liczyło ono 31 członków, dziś zaś ma szesnaście razy więcej. O rozwoju świadczyć również dobrze może bezwzględna liczba publikacji: w toku owych pięćdziesięciu z górą lat ukazało się pod auspicjami Towarzystwa niemal osiemset druków zwartych.

O randze Towarzystwa bez wątpienia dowodnie świadczy fakt, iż jego członkami byli i są wybitni uczeni, szczycący się najwybitniejszymi osiągnięciami i stanowiący część złotej legendy nauki polskiej. Efekt ten wzmóc może podanie tu łącznej ponad tysięcznej liczby odbytych posiedzeń naukowych z odpowiednio większą liczbą przedstawionych na nich prac i wygłoszonych referatów.

Obraz rozwoju spotęgują na pewno dane o odbytych konferencjach, o poczynaniach na polu popularyzacji nauki, nieraz będące autentycznymi osiągnięciami w skali społecznej, czego znamiennym przykładem są czy to niejeden z ponad dwustu zorganizowanych do tej pory Wrocławskich Czwartków Naukowych (zobacz archiwum Czwartków…), na których frekwencja sięgała kilkuset osób, czy sesje naukowe, takie, jak „posiedzenie publiczne” odbyte 11 stycznia 1949 r. W Auli Politechniki Wrocławskiej „W pięćdziesięciolecie odkrycia radu”, na którym referentami byli Stanisław Loria, Włodzimierz Trzebiatowski i Tadeusz Baworowski, a które zgromadziło aż 700 słuchaczy. Co ważne, takie spektakularne sukcesy były udziałem Towarzystwa nie tylko w pierwszych powojennych latach „głodu wiedzy”, także setki słuchaczy miały: sesja „turoszowska” w 1962 r., sesja na temat problemów Legnicko-Głogowskiego Zagłębia Miedziowego w 1965 r., „sesja wiejska”, poświęcona problemom wsi dolnośląskiej w 1973 r., bądź posiedzenie Wydziału VI WTN poświecone problemom zaopatrzenia Wrocławia w wodę. Prezentowane i dyskutowane na tych spotkaniach naukowych ustalenia miewały istotne znaczenie i zastosowanie praktyczne. Dość wspomnieć, że sesja w „Dolmelu” „Człowiek pracy w dużym zakładzie przemysłowym” (1970) wydała owoce w postaci autentycznych w owym zakładzie wdrożeń organizacyjnych i produkcyjnych, przyczyniając się w szerokiej skali do humanizacji warunków pracy i zwiększenia autentyczności troski o stan zdrowia pracowników. Kolejnymi przejawami wyczulenia WTN na problematykę Dolnego Śląska i Wrocławia były: I Konferencja Ośrodków Naukowo-Badawczych Uzdrowisk Dolnośląskich odbyta w Cieplicach w 1967 r. oraz sesje   „Problemy współczesnego ruchu kulturalno-oświatowego” (Jelenia Góra, 1968)  i „Środowisko ekologiczne i kulturowe Wrocławia” (Wrocław, 1991). Towarzystwo jest inicjatorem i organizatorem dwóch cyklicznych ogólnopolskich konferencji naukowych z udziałem gości zagranicznych, poruszających aktualne problemy „Komputerowe wspomaganie badań naukowych” (od 1994 r.) i „Problemy współczesnej tanatologii. Medycyna – antropologia kultury – humanistyka”  (od 1997 r.). (zobacz archiwum Sesji i Konferencji…)

W latach 1946-2002 WTN opublikowało łącznie ponad 800 tytułów wydawnictw ciągłych i zwartych.  W roku 2002 Towarzystwo reaktywowało działalność Wydawnictwa WTN. WTN współpracuje stale z poszczególnymi Komitetami PAN, z Oddziałem PAN we Wrocławiu, z wyższymi uczelniami (Uniwersytetem Wrocławskim, Politechniką Wrocławską, Akademią Medyczną i Rolniczą we Wrocławiu) oraz z towarzystwami specjalistycznymi; prowadzi wymianę wydawnictw naukowych z 60 instytucjami krajowymi i 250 zagranicznymi. Biblioteka WTN kompletuje dzieła typu słownikowego i encyklopedycznego oraz prace z zakresu naukoznawstwa.

W ciągu ponad półwiecza zmieniało się oblicze Towarzystwa. Jego skład tworzą dziś kolejne już pokolenia uczonych – wnuków nawet w nauce tej generacji, która organizując życie naukowe we Wrocławiu, powołała do życia i treścią wypełniła poczynania WTN. Zgodzić się wypadnie, iż pozycja Towarzystwa przez te lata ulegała różnym wahaniom (trudne lata pięćdziesiąte – utrata siedziby i drukarni, lata stanu wojennego – zawieszenie działalności), od ery stosunkowo bądź wielkiej pomyślności do upadku materialnej pozycji. Na przekór tym trudnością wewnętrznym i zewnętrznym Wrocławskie Towarzystwo Naukowe nie tylko istnieje i żyje, ale stanowi w pejzażu wrocławskiej nauki element bez wątpienia ważny, legitymujący się nie tylko osobliwą i bogatą historią, ale także i cenioną tradycją. 

Prezesi: Stanisław Kulczyński (1946-56), Hugo Steinhaus (1956-58, 1960-61), Edward Marczewski (1958-59, 1961-64), Dionizy: Smoleński (1959-60), Wiktor Bross (1964-68), Jerzy Skowroński (1968- 74), Hugon Kowarzyk (1974- 85), Mieczysław Klimowicz (1985-91), Marian Piekarski (1991-2010), Andrzej Mulak (od 2011).

Sekretarze generalni: Hugo Steinhaus (1946-47), Bolesław Olszewicz (1947-55), Dionizy Smoleński (1955-56), Witold Świda (1956-58), Tadeusz Marciniak (1958-61), Jerzy Łanowski (1961- 64), Jan Trzynadlowski (1964- 85), Jacek Kolbuszewski (1985-91), Jan Zarzycki (od 1991).

Skład pierwszego zarządu WTN (1946-1947): prof. dr hab. Stanisław Kulczyński, prezes; prof. dr hab. Kamil Stefko, wiceprezes; prof. dr hab. Hugo Steinhaus, sekretarz generalny; prof. dr hab. Wincenty Styś, skarbnik.

Skład obecnego zarządu WTN (2015-2018): (zobacz…)

 Rok założenia WTN: 1946.

Siedziba: Wrocław  (51-616 Wrocław, ul. Parkowa 13, tel. 71 3484061, www.wtn.wroc.pl, e-mail: wtn@wtn.wroc.pl).

Zadania: popieranie rozwoju nauki polskiej i ruchu naukowego we wszystkich gałęziach wiedzy, działalność popularyzacyjna i wydawnicza.

Struktura organizacyjna: Zebranie Ogólne, Zarząd, Komisja Rewizyjna. Wydziały i komisje:

Wydział I, Nauk Filologicznych od 1946 r.

Wydział II, Nauk Historyczno-Filozoficznych od 1946 r.

Wydział III, Nauk Społecznych powstał w 1946 r., od 1956 r. Nauk Prawnych i Ekonomicznych, od 2006 r. Nauk Prawnych, Ekonomicznych i Zarządzania

Wydział IV, Nauk Matematycznych i Przyrodniczych powstał w 1946 r., od 1978 r. Nauk Matematycznych, Fizycznych, Chemicznych i Nauk o Ziemi, od 2006 r. Nauk Podstawowych i Informatyki

Wydział V, Nauk Lekarskich od 1946 r.

Wydział VI, Nauk Technicznych od 1946 r.

Wydział VII, Nauk Rolniczych od 1957 r.

Wydział VIII, Nauk Biologicznych 1978-2006

Międzywydziałowa Komisja Historii Sztuki od 1948 r.

Komisja Bibliografii i Bibliotekoznawstwa powstała w 1953 r., od 1979 r. Komisja Bibliologii i Bibliotekoznawstwa

Komisja Językowa od 1955 r.

Komisja Śląska 1947 – 1961

Komisja Współpracy Polsko-Czesko-Słowackiej 1947 – 1951

Komisja Atlasu Historycznego Śląska 1949 –1951

Komisja Historii Kultury Materialnej 1949 – 1951

Komisja Dielektryków 1955 – 1962

Międzywydziałowa Komisja Słowianoznawcza 1964 – 1976

Międzywydziałowa Komisja Badań nad Nauką 1980 – 1984